Ελευθερωμένος πλέον από την ειρκτή του χρόνου, ο Χακίμ Μπέη ή αλλιώς Πίτερ Λάμπορν Ουίλσον (1945-2022) παραμένει ένα ρευστό πνεύμα. Γι’ αυτό, το πέρασμα του από το βραχύβιο αισθητό στο άχρονο μη αισθητό, δεν στερεί τη δυνατότητα στο πνεύμα του να εγκαθίσταται όπου θέλει ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου. Έρχεται, λοιπόν, στο παρόν με τη μορφή μιας προσεγμένης και περιεκτικής έκδοσης με τίτλο Ρόδα και αηδόνια, από τις εκδόσεις Firebrand, να μας επισκεφτεί.

Ο λόγος του πυκνός και με συσσώρευση βιωμάτων και εμπειριών πλούσιων, λειτουργεί απελευθερωτικά ακριβώς επειδή δεν έχει προσκολλήσεις. Τα εσωτερικά του ταξίδια εμπλουτίζουν τον αναρχικό του λόγο. Το βιογραφικό του ιδιαίτερο, τα άρθρα του πολλά και μιας πολύπλευρης θεματικής, απηχούν τον αγώνα ενός ανθρώπου να απελευθερωθεί από όλα τα μικρά και μεγάλα νοητικά δεσμά, ακόμη –κι ίσως κυρίως– κι απ’ αυτά του αναρχισμού.

Τα Ρόδα κι αηδόνια είναι μια από τις καταγραφές του, όπως προέκυψαν από τη συμβίωσή του με κοινότητες ανυπότακτων Σούφι του Ιράν. Ο σουφισμός, σήμερα, είναι απαγορευμένος σε πολλά κράτη που έχουν ως επίσημη θρησκεία το Ισλάμ. Ωστόσο, ασκείται ακόμη και στις μέρες μας μυστικά, σε πείσμα των επίσημων απαγορεύσεων. Στο ελεύθερο πνεύμα του δεν συναντάμε αγκυλώσεις, διατηρώντας και διασώζοντας όχι ως θεωρία, αλλά ως ζωντανή πρακτική, μια αρχαία παγκόσμια γνώση. Στο τελευταίο κεφάλαιο περιγράφεται μια εμπειρία πνευματικού ταξιδιού με αγιαχουάσκα στη ζούγκλα του Αμαζονίου.

Η πρώτη ερώτηση που ενδεχομένως θα κάνουν οι περισσότεροι, σκεπτόμενοι μέσα από στεγανά και στερεοτυπικές εικόνες, είναι ποια είναι η σχέση των πνευματικών ταξιδιών του Χακίμ Μπέη με την Αναρχία. Ο ίδιος δεν μας αφήνει καμιά αμφιβολία: ένας άνθρωπος που αποζητά την Ελευθερία δεν μπορεί να αποκοπεί από τον πνευματικό δρόμο. Η πνευματικότητα, όχι η δογματική και περιοριστική αντίληψη των επίσημων θρησκειών, είναι οδός που απελευθερώνει.

Κατ’ αρχάς, αποκαθηλώνει την ωμότητα των υλιστών και των μηδενιστών: αποδεικνύεται ότι ακόμα και το αξίωμα του «τίποτα» προαπαιτεί ένα στοιχείο πίστης και μπορεί να οδηγήσει προς ένα είδος πνευματικής ή ακόμη και μυστικιστικής εμπειρίας: ο αυτοαποκαλούμενος αιρετικός απλώς προτείνει μια διαφορετική πίστη. Στο κείμενό του Αναρχική θρησκεία, που περιέχεται στο βιβλίο, υποστηρίζει ότι μια αναρχική κοινότητα θα πρέπει να είναι σε θέση να δεχτεί από τον πιο ακραίο άθεο μέχρι τον πιο πιστό.

Ένας από τους πλέον ενδιαφέροντες στοχασμούς του βρίσκεται στην κριτική και επιχειρηματολογία του, που διαχωρίζει την σύνδεση του γνωστικού μυστικισμού με την απολυταρχία του ναζισμού και φασισμού. Ο μυστικισμός -που προσέγγισε κυρίως ο ναζισμός- δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια φενάκη της ουσίας του, ένα συνονθύλευμα επιδερμικής ενασχόλησης, άτοπων συμβολισμών κι ανούσιων φετιχιστικών αναπαραστάσεων· μια πλήρως κενή, σχολαστική προσέγγιση. Βέβαια, στις μέρες μας είναι πολλοί αυτοί που απορρίπτουν τον μυστικισμό, θεωρώντας τον δεκανίκι εγκληματικών ιδεολογιών. Νομίζουμε πως μια βαθύτερη μελέτη όσων πρεσβεύει στα αλήθεια ο μυστικισμός, θα άλλαζε γνώμη σε πολλούς από αυτούς· τουλάχιστον σε όσους δεν είναι ιδεολόγοι.

Υποστηρίζω ότι οι φασιστικές και φονταμενταλιστικές σέχτες δεν πρέπει να συγχέονται με τις μη εξουσιαστικές πνευματικές τάσεις που εκπροσωπούνται από τον αυθεντικό νεοσαμανισμό, την ψυχεδελική ή «ενθεογόνα» πνευματικότητα, την αμερικανική «θρησκεία της φύσης» όπως την όριζαν αναρχικοί σαν τον Θορό, γιατί μοιράζονται πολλούς κοινούς προβληματισμούς και μύθους με την Πράσινη Αναρχία (Green Anarchy) και τον πριμιτιβισμό, τον τραϊμπαλισμό, την οικολογική αντίσταση, τη στάση των ιθαγενών αμερικανών απέναντι στη φύση… ακόμα και με το δίκτυο των φεστιβάλ Rainbow και Burning Man.

Αποφεύγοντας, λοιπόν, τις απλοποιήσεις που οδηγούν σε ακραίες απόψεις -και θεωρούμε πως δεν λειτουργούν απελευθερωτικά-, ο Χακίμ Μπέη συλλέγει στοιχεία από θρησκείες και φιλοσοφικά ρεύματα, ώστε να εμπλουτίσει την ουσία της Αναρχίας:

Συνοψίζοντας: οποιοδήποτε σύστημα απελευθερωτικών πεποιθήσεων, ακόμη και το πιο ελευθεριακό (ή ελευθεριάζον), μπορεί να κάνει στροφή 180 μοιρών και να γίνει άκαμπτο δόγμα –ακόμα και ο αναρχισμός (όπως μαρτυρά η περίπτωση του Μέρεϊ Μπούκτσιν). Αντιθέτως, ακόμα και εντός των πιο πιστών από τις Πίστεις, η φυσική ανθρώπινη επιθυμία για ελευθερία μπορεί να διανοίξει μυστικούς χώρους αντίστασης (όπως μαρτυρούν Αδερφοί του Ελεύθερου Πνεύματος ή ορισμένες σούφικες σέχτες).

Μέσα στην παραπάνω παράγραφο συμπυκνώνεται, σε μεγάλο βαθμό, η ουσία της ελευθερίας. Μέσα σε μερικές σελίδες ενυπάρχουν οι σπόροι για να προσεγγίσουμε νέες προοπτικές. Κι αυτές οι προοπτικές είναι αμιγώς ανθρώπινες. Χάνοντας την απλότητά μας, ξεχνάμε και τον τρόπο να εκφράσουμε την ουσία κάθε ύπαρξης: κάθε πλάσμα είναι γεμάτο ζωή, πλήρες νοήματος, συνδεδεμένο με όλα τα άλλα. Ό,τι δεν συνδέεται με το σύνολο της ύπαρξής μας δεν εναρμονίζεται με τη ζωή.

Όταν, παρακάτω επικεντρώνεται στον σουφισμό και τους δερβίσιδες, επεξηγεί περισσότερο την σχέση τους με την αντίσταση, αλλά και την παράδοση συγχρόνως. Ο δυτικός τρόπος σκέψης έχει την τάση να εκθειάζει την πρωτοτυπία και το καινούριο σαν αυταξία. Οτιδήποτε νέο, ιδιαίτερο, που έρχεται σε ρήξη με οποιαδήποτε παράδοση θεωρείται αυτομάτως κάτι άξιο να εδραιωθεί, μέχρι να γίνει κι αυτό καθεστώς. Μάλιστα, συχνά, ταυτίζεται με την αντίσταση σε μια μορφή εξουσίας, ενώ κάτι τέτοιο είναι τελείως απατηλό.

Είναι γεγονός πως πολλά σύγχρονα κινήματα, που διατείνονται ότι αντιδρούν στην παράδοση, στο παλιό και φέρνουν μια άλλη αντίληψη για τα φύλα, για παράδειγμα, λειτουργούν -ηθελημένα ή άθελα- σε αρμονία με εξουσιαστικά αφηγήματα. Έτσι, γίνονται αφομοιώσιμα από εξουσιαστικές πρακτικές, που θέλουν να φαίνονται ότι πλασάρουν κάτι διαφορετικό. Επιπλέον, δεν είναι καν τόσο πρωτότυπα, όσο θέλουν να πιστεύουν. Από την άλλη, άνθρωποι που υπερασπίζονται μια παράδοση που δεν είναι δογματική και κινείται σαφώς απελευθερωτικά, κατηγορούνται ως συντηρητικοί. Την ουσία της αντίστασης στην εξουσία την κατανοεί σε βάθος ο Χακίμ Μπέη:

Ο δερβισισμός αντιστέκεται στην αλλαγή. Στον ιεραρχικό κόσμο της Ασίας, με τις εξαιρετικά συμπαγείς κληρονομικές του ταυτότητες, η δερβίσικη ζωή πάντα προσφέρει μια διέξοδο, ένα είδος παραδοσιακού μποεμισμού, που η εξουσία δεν εγκρίνει και ακριβώς, αλλά τουλάχιστον τον αναγνωρίζει ως μια βιώσιμη ταυτότητα. Δεν αποτελεί έκπληξη που τη συντροφιά αυτών των «χιλιόχρονων μπίτνικ» την αναζήτησαν αμέσως οι χίπιδες, αφού μοιράζονται την ίδια ηθική μηδενικής εργασίας και μια αδυναμία για τις ναρκωτικές ουσίες και το φανταστικό.

[…]

Κάτω από συνθήκες ασφυκτικής καταπίεσης, οι δερβίσιδες έγιναν ρέντι, δηλαδή ευφυείς. Ένας ρέντ μπορεί να πίνει κρασί ακριβώς κάτω από τη μύτη του νόμου χωρίς συνέπειες. Ο ρεντ είναι μυστικός πράκτορας της αυτοδιαφώτισης, μια περίεργη μίξη μυστικιστή μοναχού και σουρεαλιστή φαρσέρ[…]

Ο Χακίμ Μπέη, σε αυτό και στα άλλα του βιβλία και άρθρα, αλλά και με τον τρόπο που έζησε, ουσιαστικά καταπιάνεται με το θεμελιώδες ερώτημα: πώς μπορείς να ζεις σε αυτόν εδώ τον κόσμο ως αναρχικός, πώς μπορείς να αγγίξεις στην πράξη τις ουτοπίες σου; Πώς μπορείς να ζήσεις και μάλιστα συνυπάρχοντας; Καμιά Δεξιά ή Αριστερή ρητορική δεν χωράει σε αυτά τα ερωτήματα.

Και δεν θέτει μόνο τα ερωτήματα, αλλά απαντά. Ο δρόμος προς την Αναρχία δεν αφορά αναληθή δίπολα, που υπάρχουν μόνο ως αμφίρροπες δυνάμεις. Δεν χρειάζεται να απαντήσει σε κάτι ή να σταθεί απέναντι σε κάτι έξω από τον εαυτό του. Αντιθέτως, είναι σημαντικό ν’ αντικρίσει απροκατάληπτα την δική του ουσία, την δική του διαδρομή, να σταθεί απέναντι στον εαυτό του· ν’ αναζητήσει αυτό που στ’ αλήθεια απελευθερώνει πέρα από ταμπού και δόγματα. Είναι ένα υπαρξιακό ζήτημα κι όχι μια θεωρητική ενασχόληση. Κι είναι πολύ σοβαρό, για να το αφήνουμε να γίνει μια καρικατούρα της πολιτικής.

 

σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση