Δεν ήταν λίγοι αυτοί που ασχολήθηκαν κι εξακολουθούν να ασχολούνται με τις πολλές διαστάσεις της γλώσσας. Ωστόσο, ελάχιστοι είναι αυτοί που άνοιξαν νέους δρόμους ελευθερίας στα μέσα έκφρασης της ανθρώπινης σκέψης. Ο Alfred Korzybski (1879-1950) υπήρξε ένας απ’ αυτούς, αποτελώντας μια ιδιαίτερη περίπτωση. Ήταν πολωνο-αμερικανός ανεξάρτητος ερευνητής και ανέπτυξε ένα πεδίο έρευνας, που ονομάστηκε γενική σημασιολογία (general semantics). Υποστήριξε ότι η ανθρώπινη γνώση του κόσμου περιορίζεται τόσο από το ανθρώπινο νευρικό σύστημα, όσο και απ’ τις ανθρώπινες γλώσσες που έχει αναπτύξει και έτσι κανείς δεν μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι το περισσότερο που μπορούμε να γνωρίζουμε είναι αυτό που με τον εγκέφαλό μας φιλτράρουμε μέσα από τις απαντήσεις που δίνει στην πραγματικότητα. Η πιο γνωστή φράση του είναι: ο χάρτης δεν είναι το έδαφος. Πολύ σχηματικά, μ’ αυτή την φράση ήθελε να δηλώσει ότι η πραγματικότητα είναι κάτι ευρύτερο από αυτό που αντιλαμβανόμαστε. Η σκέψη του αμφισβήτησε την αριστοτελική τελεολογία και επέδρασε σε διαφορετικούς καλλιτέχνες και στοχαστές, απ’ τον Isaac Asimov και τον William S. Burroughs μέχρι τον Robert Anton Wilson και τον Robert A. Heinlein.

Βασική του θέση για την γλώσσα αποτελεί ότι αυτή δεν είναι στατική∙ μεταβάλλεται, όπως συμβαίνει με τα πάντα στη φύση. Η γλώσσα είναι ένας χάρτης, αλλά ο χάρτης δεν είναι το έδαφος. Μία λέξη μεταμορφώνεται διαρκώς, οι λέξεις δεν σκέφτονται∙ οι άνθρωποι το κάνουν. Ο χάρτης απεικονίζει μόνο μέρος του εδάφους. Θεωρεί πως η άποψη του Αριστοτέλη ότι κάτι είναι ή δεν είναι, αποτελεί την αιτία της σημερινής δυστυχίας της ανθρωπότητας. Αυτή η κοσμοαντίληψη δημιουργεί ένα δίπολο, ένα σύστημα σκέψης δύο αντιθετικών αξιών. Δημιουργούνται έτσι αξιολογικές κατηγοριοποιήσεις και μη φυσικές διακρίσεις ανάμεσα στο σώμα και στο πνεύμα, το λογικό και το συναισθηματικό, τον χρόνο και τον χώρο, εμάς και τους άλλους, το καλό και το κακό. Αποτελούν απλοποιήσεις, που δύσκολα μπορούν να ξεπεραστούν. Ο Korzybski λέει ότι ποτέ δεν τα έχουμε πει όλα. Οι λέξεις κλειδώνουν το πνεύμα μας σε λίγα χαρακτηριστικά ζητήματα, αφήνοντας τα περισσότερα απ’ έξω. Κι ακριβώς, επειδή τα περισσότερα χαρακτηριστικά μένουν απ’ έξω, οι λεκτικές περιγραφές κάνουν την πραγματικότητα να φαίνεται πιο αποσπασματική και στεγνή από ό,τι στην πραγματικότητα είναι.

 Στο έργο του προτείνει τρόπους να μειωθεί η απολυτότητα της γλώσσας και να ενισχυθεί η νοητική συνθετότητα, με σκοπό να γίνει καλύτερη προσέγγιση του κόσμου. Ενθαρρύνει την ελεύθερη χρήση των ενωτικών λέξεων, που συνδέουν σκέψεις, οι οποίες μοιάζουν αντίθετες στην γλώσσα, αλλά είναι αδιαχώριστες στην φύση. Οι ποιητές πράττουν αναλόγως, συνδέοντας φαινομενικά αταίριαστες εικόνες. Όσοι από εμάς νιώθουν λιγότερο δημιουργικοί μπορούν να γεφυρώσουν τη δυαδικότητα του λογικού-συναισθηματικού, σώματος-πνεύματος, χρόνου-χώρου μέσα απ’ το απλό εργαλείο της στίξης.

Αποθαρρύνει την προσφυγή στην συνήθεια, την παράδοση ή τη σταθερότητα. Οι σπασμωδικές αντιδράσεις διαιωνίζουν το λάθος, αλλά μια καθυστερημένη ανταπόκριση δίνει την ευκαιρία να χειριστούμε κάθε κατάσταση ως μοναδική. Μια λογική συμπεριφοράς που περιλαμβάνει το «πάντοτε γίνεται με αυτό τον τρόπο» οδηγεί σε μεγαλύτερη ακαμψία τη σκέψη.

Ο Korzybski και όσοι ομονοούν μαζί του είναι καχύποπτοι απέναντι σε όσους αξιώνουν προσωπική εξουσία, επικροτώντας το περιεχόμενο του βιβλίου του Sheldon Kopp Αν δείτε τον Βούδα στον δρόμο, σκοτώστε τον!. Οι θέσεις του απηχούν τη γενική πεποίθηση των υποστηρικτών της σημασιολογίας «ότι οι άνθρωποι που νομίζουν ότι έχουν μια κλειδαριά στην αλήθεια, μπορεί να είναι επικίνδυνοι για την υγεία σας. Οι ανθρώπινες αξιώσεις της παντοδυναμίας πρέπει να συναντιούνται με το κεφάλι».

Όταν παρουσιάζουν συμπεράσματα που υπερβαίνουν τα επιστημονικά παρατηρήσιμα γεγονότα, ο Korzybski και οι άλλοι στον τομέα του προτείνουν μια σειρά από εργαλεία, για την «προστασία» από τον δογματισμό. «Βάλτε τη λέξη αλήθεια σε εισαγωγικά, για να υπενθυμίσετε σε όλους ότι η γνώση είναι πάντα σχετική. Προλογίστε συμπεράσματα με φράσεις που αντανακλούν λιγότερο από 100% βεβαιότητα: Μου φαίνεται…, Θεωρώ ότι είναι πιθανό ότι…, Όπως το βλέπω εγώ…. Αποφύγετε κατηγορηματικές δηλώσεις για την προσωπικότητα. Γενικά, οι σημασιολόγοι αναρριγούν κάθε φορά που ακούν το ρήμα που πρέπει να εφαρμόζεται σε ανθρώπους («Η Cheryl είναι τσιγκούνα»). Επειδή η λέξη είναι μας κάνει να σκεφτούμε με όρους αμετάβλητων γνωρισμάτων του χαρακτήρα, θα ήθελαν να το διώξουμε από το προσωπικό μας λεξικό. Αν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το ρήμα, μας ενθαρρύνουν να προκρίνουμε το διαπροσωπικό μας λεξικό, λέγοντας «Η Cheryl μου είναι τσιγκούνα». Το αποτέλεσμα μπορεί να ακούγεται κτητικό, αλλά είναι πιο ακριβές από μια γενική τυπική κρίση. Για τους γενικούς σημασιολόγους η τάση να δοκιμάζουμε περιλαμβάνεται μέσα στο λεξικό, η απολυτότητα όχι. Δεν υπάρχει λάθος και σωστό, αλλά ίσως.

Ένας ευρωπαίος χαρτογράφος θα μπορούσε να συμβουλευτεί 48 μεμονωμένους κρατικούς χάρτες και στη συνέχεια να εκπονήσει έναν αξιόπιστο χάρτη Ηνωμένων Πολιτειών, χωρίς ποτέ να έχει πατήσει το πόδι του στην Αμερική. Ο Korzybski περιγράφει τη διαδικασία του σχεδιασμού ενός χάρτη με βάση άλλους χάρτες ως «αυτοαναφορική». Αλλά ο από δεύτερο χέρι χάρτης δεν μπορεί να αντανακλά τον πλούτο του εδάφους, που ο χαρτογράφος θα παρατηρούσε, αν ήταν όντως στον χώρο. Ο Korzybski περιγράφει και την γλώσσα εξίσου αυτό-αναφορική. Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν λέξεις, για να μιλήσουμε για τις λέξεις. Η διαδικασία περιλαμβάνει αναγνωρίσιμα παρόμοια χαρακτηριστικά μεταξύ πραγμάτων που είναι μοναδικά, ενώ αγνοούνται οι διαφορές τους. Είναι διαφορετικό να μιλάμε για μια δική μας εμπειρία και διαφορετικό για μια εμπειρία από δεύτερο χέρι.

Με τους τρόπους αυτούς και άλλους ακόμη ο Korzybski δεν έκανε απλώς παρατηρήσεις πάνω στην γλώσσα, αλλά πρότεινε και τρόπους απελευθέρωσης απ’ την καθιερωμένη, δοσμένη σκέψη, όπως αυτή αντανακλάται στην γλώσσα. Αμφισβήτησε αξίες που για το δυτικό γλωσσολογικό ακαδημαϊσμό θεωρούνται ακόμη και σήμερα ιερές και απαραβίαστες. Είναι ακόμη σημαντικό ότι παρέμεινε ένας ανεξάρτητος ερευνητής. Στην εποχή που η μηχανή έκανε ακόμη πιο φτωχή την γλώσσα και την σκέψη, το έργο του, που παραμένει αμετάφραστο στα ελληνικά, αποκτά επιπλέον πνευματική αξία. Κάθε προσπάθεια που φωτίζει ακόμη περισσότερο τρόπους απελευθέρωσης του πνεύματός μας από την επιβεβλημένη σκέψη του κρατισμού αξίζει να αναδεικνύεται.

σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση

 

Σχετικά βιβλία:

Loftur Árni Björgvinsson, Language and Reality

Alfred Korzybski, General Semantics

Alfred Korzybski, Science and Sanity

Δημοσιεύτηκε στο: https://anarchypress.wordpress.com/