Παραθέτουμε ένα κείμενο που γράφτηκε κάπου στην περίοδο απ’ το 1822 έως το 1830 και αποστάλθηκε στις στοές των Καρμπονάρων(1) του Piedmont της Ιταλίας από τον Giuseppe Mazzini(2) της Ύψιστης Στοάς των Καρμπονάρων Alta Vendita με το ψευδώνυμο Piccolo Tigre («Μικρός Τίγρης» στα Ιταλικά).

Σε περίπτωση που οι αδελφοί κι οι φίλοι μας βρεθούν στην αδυναμία να έχουν την τελευταία λέξη, έχει κριθεί καλό και χρήσιμο να διαδοθεί το φως παντού και να τεθούν σε κίνηση όλα όσα θέλουμε να προχωρήσουμε. Για το λόγο αυτό δεν παύουμε να σας συνιστούμε να δέχεστε μέλη κάθε τάξης και να συνεταιρίζεσθε μαζί τους με οποιοδήποτε τρόπο, όποιος και να είναι αυτός, αρκεί το μυστήριο και η μυστικότητα να είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά σας. Όλη η Ιταλία είναι γεμάτη από θρησκευτικές αδελφότητες κι από μετανοούντες διαφόρων αποχρώσεων. Μη φοβηθείτε να τοποθετήσετε μερικούς από τους ανθρώπους σας ανάμεσά τους, καθώς καθοδηγούνται από μια ηλίθια αφοσίωση. Αφήστε τους πράκτορές μας να μελετήσουν με προσοχή την προσωπικότητα αυτών των ανθρώπων και θα διαπιστώσουν, λίγο-λίγο πως δεν θα τους λείψει η ανταμοιβή. Στη βάση των πιο μάταιων προσχημάτων, που δεν πρέπει όμως να είναι ποτέ πολιτικά ή θρησκευτικά, δημιουργήστε μόνοι σας ή, ακόμη καλύτερα, ωθήστε άλλους να δημιουργήσουν οργανισμούς σχετικούς με το εμπόριο, τη βιομηχανία, τη μουσική, τις καλές τέχνες κλπ. Συγκεντρώστε σε κάποιο μέρος –ακόμα και στα σκευοφυλάκια ή τα παρεκκλήσια– αυτές τις ακόμα αδαείς φυλές σας. Τοποθετήστε τες κάτω από το ποιμαντορικό προσωπικό κάποιου ενάρετου και γνωστού, αλλά εύπιστου ιερέα που μπορεί να εξαπατηθεί εύκολα. Μετά διοχετεύστε το δηλητήριο σ’ αυτές τις επιλεγμένες ψυχές. Διοχετεύστε το σε μικρές δόσεις και δήθεν τυχαία. Στο τέλος εσείς οι ίδιοι θα μείνετε έκθαμβοι από τις επιτυχίες σας.

Το ουσιώδες είναι να απομονώσετε έναν άνδρα από την οικογένειά του και να τον οδηγήσετε να χάσει την ηθική του υπόσταση. Είναι επαρκώς διατεθειμένος από την κλίση του χαρακτήρα του να ξεφύγει από τις έγνοιες του νοικοκυριού και να κυνηγήσει τις εύκολες απολαύσεις και τις απαγορευμένες χαρές. Του αρέσουν οι μακρές συζητήσεις στα καφέ και η ραθυμία των παραστάσεων. Καθοδηγήστε τον, υποστηρίξτε τον, δώστε του κάποια αξία του ενός τύπου ή του άλλου. Διδάξτε τον να κουράζεται από τις καθημερινές εργασίες του και με τους χειρισμούς αυτούς, αφού τον έχετε απομακρύνει από τη γυναίκα και τα παιδιά του, αφού του έχετε δείξει το πόσο οδυνηρά είναι αυτά τα καθήκοντα, ενθουσιάστε τον με την επιθυμία μιας άλλης ύπαρξης. Ο άνδρας είναι γεννημένος επαναστάτης. Υποδαυλίστε μέσα του την επιθυμία για επανάσταση έως ότου γίνει πυρκαγιά, αλλά με τέτοιον τρόπο, ώστε η πυρκαγιά να μην ξεσπάσει. Αυτή είναι η προετοιμασία για το μεγάλο έργο που θ’ αρχίσει. Όταν θα έχετε προκαλέσει σε λίγες ψυχές την απέχθεια για την οικογένεια και τη θρησκεία (με το ένα να ακολουθεί πάντα το άλλο), αφήστε να πέσουν κάποιες λέξεις, ώστε να συνδεθεί με την κοντινότερη στοά. Αυτή η ματαιοδοξία του πολίτη της μπουρζουαζίας, το να ανήκει δηλαδή στους Ελευθεροτέκτονες, είναι κάτι τόσο συνηθισμένο και τόσο καθολικό που με κάνει πάντα να αναρωτιέμαι για την ανθρώπινη ηλιθιότητα. Αρχίζω να εκπλήσσομαι, όταν δε βλέπω όλον τον κόσμο να χτυπά τις πόρτες όλων των Σεβάσμιων, απαιτώντας από τους κυρίους αυτούς για την τιμή να είναι ένας από τους εργάτες για την ανακατασκευή του ναού του Σολομώντα. Η γοητεία του αγνώστου έχει πάνω στους άνδρες κάποιο είδος εξουσίας, ώστε να προετοιμάζονται τρεμάμενοι για τις φαντασμαγορικές δοκιμές της μύησης και του αδελφικού συμποσίου.

Το να είναι κάποιος μέλος μιας στοάς, το να αισθάνεται πως πρέπει να προφυλαχθεί από τη γυναίκα και τα παιδιά του για ένα μυστικό που δεν περιορίζεται μόνο μεταξύ σας, αποτελεί για κάποιες φύσεις ευχαρίστηση και φιλοδοξία. Οι στοές, σήμερα, μπορούν πολύ καλά να δημιουργούν άπληστους και ποτέ δεν θα φέρουν στο προσκήνιο τους πολίτες. Υπάρχει πολύ φαγητό ανάμεσα στους πιστούς και τους αιδεσιμότατους, αδελφοί όλων των Παλαιών. Αλλά αποτελούν ένα μέρος της αποθήκης (πρόσφορο έδαφος), ένα κέντρο από το οποίο είναι απαραίτητο να περάσουν πριν έρθουν σε εμάς. Οι στοές αποτελούν ένα σχετικό κακό, ένα κακό που μετριάζεται από μια ψεύτικη φιλανθρωπία και με τραγούδια ακόμα περισσότερο ψευδή, όπως στη Γαλλία. Όλα αυτά είναι υπέρ του δέοντος ποιμαντικά και γαστρονομικά, αλλά είναι απαραίτητο να μην παύσουμε να τα ενθαρρύνουμε. Καθώς διδάσκετε έναν άνδρα να σηκώνει το ποτήρι στα χείλη του, ήδη κατέχετε την ευφυΐα και την ελευθερία του, κατέχετε τον ίδιο και τον μελετάτε. Ελέγχετε τις κλίσεις του, τις αγάπες του και τις τάσεις του. Στη συνέχεια, όταν είναι ώριμος για εμάς, τον κατευθύνουμε στη μυστική κοινότητα, για την οποία ο Ελευθεροτεκτονισμός δεν αποτελεί παρά έναν προθάλαμο.

Η Alta Vendita επιθυμεί, υπό το οποιοδήποτε πρόσχημα, την ένταξη όσο το δυνατόν περισσότερων πριγκήπων στις Τεκτονικές Στοές. Οι πρίγκιπες κάποιου ηγεμονικού οίκου οι οποίοι δεν έχουν κάποια σοβαρή ελπίδα να γίνουν βασιλιάδες με τη Χάρη του Θεού, όλοι επιθυμούν να γίνουν βασιλιάδες με τη Χάρη μιας Επανάστασης. Ο Δούκας της Ορλεάνης είναι Ελευθεροτέκτονας, ο Πρίγκηπας του Carignan ήταν επίσης. Στην Ιταλία και αλλού, δεν υπάρχει στέρηση από αυτούς που φιλοδοξούν για την μικρή τιμή της συμβολικής ποδιάς. Άλλοι από αυτούς είναι αποκληρωμένοι. Κολακεύστε όλους όσους φιλοδοξούν για τη διασημότητα. Η Alta Vendita αργότερα θα κρίνει για το πώς μπορεί να τους χρησιμοποιήσει στην περίπτωση που υπάρχει πρόοδος. Ένας Πρίγκηπας που δεν έχει βασίλειο να τον περιμένει είναι μια καλή περίπτωση για εμάς. Υπάρχουν πολλοί από αυτούς. Κάντε τους όλους Ελευθεροτέκτονες. Η στοά θα τους καθοδηγήσει προς τον Καρμποναρισμό. Θα έρθει κάποια μέρα, ίσως, που η Alta Vendita θα τους απορροφήσει. Όσο περιμένουν, θα χρησιμεύσουν ως παγίδα για τους ηλίθιους, τους ιντριγκαδόρους, τους μπουρζουάδες κι όσους έχουν κάποια ανάγκη. Αυτοί οι πρίγκηπες θα υπηρετούν τους σκοπούς μας καθώς θα νομίζουν πως δουλεύουν για τα δικά τους συμφέροντα. Αποτελούν μια υπέροχη διαφήμιση κι υπάρχουν πάντοτε αρκετοί ανόητοι που είναι έτοιμοι να θέσουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους στην υπηρεσία μιας συνομωσίας στην οποία ο ένας πρίγκηπας ή ο άλλος φαίνεται να είναι ο αρχηγός.

Όταν αυτός ο άνδρας, αυτός ο πρίγκηπας ειδικά, αρχίζει να διαφθείρεται, να είστε σίγουροι πως δεν θα αντισταθεί στον κατήφορο. Υπάρχει χαλαρό ήθος, ακόμη και μεταξύ των πιο ηθικών ανθρώπων του κόσμου και κάποιος μπορεί να εξελιχθεί γρήγορα μέσα απ’ αυτό τον δρόμο. Μην στεναχωριέστε τότε, εάν δείτε τις στοές να αναπτύσσονται, ενώ οι Καρμπονάροι στρατολογούν με δυσκολία. Στις στοές βασιζόμαστε, ώστε να διπλασιάσουμε τις δυνάμεις μας. Αποτελούν, χωρίς να το γνωρίζουν, την προπαρασκευή. Ομιλούν διαρκώς για τους κινδύνους του φανατισμού, για την ευτυχία της ανθρώπινης ισότητας και για τις μεγάλες αρχές της θρησκευτικής ελευθερίας. Ανάμεσα στα γλέντια τους αναθεματίζουν τη μισαλλοδοξία και την καταδίωξη. Αυτό είναι περισσότερο απ’ ότι χρειαζόμαστε, για να έχουμε μύστες. Ένας άνδρας, διαποτισμένος απ’ αυτά τα καλά πράγματα, δεν είναι πολύ μακρυά μας. Δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο παρά να τον κατατάξουμε στους καταλόγους μας. Ο νόμος της κοινωνικής προόδου βρίσκεται εκεί. Δεν χρειάζεται να κουραστείτε, για να τον βρείτε κάπου αλλού. Στις παρούσες συνθήκες, μην σηκώσετε ποτέ τη μάσκα σας. Περιφερθείτε γύρω από την καθολική στάνη και σαν καλοί λύκοι αρπάξτε το πρώτο πρόβατο που προσφέρει τον εαυτό του. Οι μπουρζουάδες έχουν πολλά απ’ αυτά που μας είναι χρήσιμα, οι πρίγκηπες ακόμα περισσότερα. Δεν πρέπει να επιτραπεί σ’ αυτά τα πρόβατα να μετατρέψουν τους εαυτούς τους σε αλεπούδες, όπως ο διάσημος Carignan. Η προδοσία του όρκου ισοδυναμεί με ποινή θανάτου. Και όλοι αυτοί οι πρίγκηπες, ανεξάρτητα αν είναι αδύναμοι ή δειλοί, φιλόδοξοι ή μετανοημένοι, θα μας προδώσουν ή θα μας αποκηρύξουν. Για καλή μας τύχη γνωρίζουν λίγα –στην πραγματικότητα τίποτα– και δεν μπορούν να ιχνηλατήσουν τα πραγματικά μας μυστήρια.

Με την ευκαιρία του τελευταίου μου ταξιδιού στη Γαλλία, διαπίστωσα με ιδιαίτερη ικανοποίηση πως τα νέα μέλη μας έδειξαν ακραίο πάθος για τη διάδοση του Καρμποναρισμού, αλλά διαπίστωσα επίσης ότι επέσπευσαν λίγο το κίνημα. Πιστεύω πως μετέτρεψαν το θρησκευτικό τους μίσος σε πολιτικό μίσος. Η συνομωσία ενάντια στη Ρώμη δεν πρέπει να μπερδευτεί με άλλα σχέδια. Θα δούμε να φυτρώνουν στους κόλπους των μυστικών κοινωνιών μεγάλες φιλοδοξίες. Και κάποιος φιλόδοξος, όταν διασφαλίσει την εξουσία, μπορεί να μας εγκαταλείψει. Η διαδρομή που ακολουθούμε δεν έχει ακόμη εδραιωθεί τόσο, ώστε να μας γλιτώσει από άλλους ιντριγκαδόρους και κήρυκες. Είναι απόλυτη ανάγκη να απο-Καθολικοποιήσουμε τον κόσμο. Η Επανάσταση ενάντια στην Εκκλησία θα είναι η διαρκής Επανάσταση (Revolution en permanence). Θα είναι η αναγκαία ανατροπή όλων των θρόνων και όλων των δυναστειών. Ένας φιλόδοξος άνδρας δεν είναι δυνατό να εύχεται κάτι τέτοιο. Εμείς βλέπουμε ψηλότερα και μακρύτερα. Οπότε ας προσπαθήσουμε, να δράσουμε για εμάς ώστε, να ενδυναμώσουμε εμάς. Ας μη συνωμοτήσουμε παρεκτός εναντίον της Ρώμης. Για το σκοπό αυτό, ας εκμεταλλευτούμε όλων των ειδών τα γεγονότα. Ας κερδίσουμε από κάθε δυνατό ενδεχόμενο. Ας προφυλάξουμε τους εαυτούς μας από την υπερβολή του ζήλου. Ένα καλό μίσος, πλήρως ψυχρό, πλήρως υπολογισμένο, πλήρως βαθυστόχαστο, αξίζει περισσότερο από όλες αυτές τις τεχνητές πυρκαγιές και δημαγωγίες. Στο Παρίσι δεν μπορούν να το κατανοήσουν αυτό, αλλά στο Λονδίνο έχω δει άνδρες που ταιριάζουν καλύτερα στο σχέδιό μας και σχετίζονται μαζί μας περισσότερο.[…]

Το παραπάνω κείμενο θα μπορούσε να αφιερωθεί και στους σύγχρονους επαναστάτες – συνωμότες του Αναρχισμού και του Μηδενισμού. Ίσως πάρουν μερικές ιδέες παραπάνω. Ίσως, από την άλλη, κατανοήσουν πως δεν υπάρχουν μεγαλύτεροι συνωμότες από τους εξουσιαστές ή τους σφετεριστές αυτών.

Λίγα λόγια για την ιστορία του κειμένου. Δεν είναι σαφές το πώς έπεσε στα χέρια της Παππικής αστυνομίας (κάποιοι ισχυρίζονται μέχρι και προδοσία από ανώτατο μέλος της Alta Vendita). Ο Πάππας Pius IX και ο Πάππας Leo XIII, ζήτησαν την ευρύτερη δημοσιοποίηση του κειμένου, προφανώς σαν ενημερωτική ενέργεια για την προστασία του καθεστώτος τους. Δημοσιοποιήθηκε αρχικά από τον Jacques Crιtineau-Joly to 1859 και αργότερα στα Αγγλικά από τον Παππικό George F. Dillon το 1885.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο βασικός στόχος όλων σχεδόν των επαναστατικών κινημάτων, ήδη από την εποχή πριν τη Γαλλική Επανάσταση, ήταν η καταστροφή των βασιλικών θρόνων και δυναστειών μαζί με την καταστροφή των θρησκειών και της εξουσίας τους. Η Καθολική Εκκλησία, ως μία από τις ισχυρότερες και πιο δεσποτικές, ήταν ο πρώτος στόχος. Αξίζει να σημειωθεί, όμως, πως το έτερο νεώτερο χριστιανικό δόγμα ο Προτεσταντισμός δεν συγκέντρωσε τέτοια πολεμική κι αυτό συναρτάται με κάποιες άλλες πολύπλοκες «διαδρομές» του επαναστατικού κινήματος… Οι Καρμπονάροι του «Piccolo Tigre» στόχευαν σαν ένα ενδιάμεσο βήμα την «κατάληψη εκ των έσω» της Καθολικής Εκκλησίας, καθιστώντας τον Πάππα υποχείριό τους, ώστε να συναινεί σε διάφορες επαναστατικές μεταρρυθμίσεις, όπως αυτό γίνεται φανερό από άλλα κείμενά τους που επίσης δημοσιοποιήθηκαν.

Εάν κρίνουμε τουλάχιστον από τον τρόπο που κινείται ο τελευταίος Πάππας επί των ημερών μας, από τις ποικίλες δημόσιες τοποθετήσεις του που εναντιώνονται σε πάγια εκκλησιαστικά δόγματα, ευθυγραμμιζόμενες με το ιδεολογικό περιεχόμενο της Νέας Τάξης και κυρίως από τον «περίεργο» τρόπο που αναδείχθηκε στην κορυφή της Καθολικής ιεραρχίας, είναι σαφές πως οι σύγχρονοι απόγονοι των παλαιότερων επαναστατών έχουν πετύχει πλήρως τους στόχους τους.

Εν πάσει περιπτώσει, η πρόθεσή μας δεν είναι τόσο το να αναδείξουμε τα παθήματα των Παππικών. Η άμυνα της θρησκευτικής εξουσίας δεν μας αφορά (αν και οι πνευματικές ανθρώπινες παραδόσεις πάνω στις οποίες πάτησαν για να χτίσουν την εξουσία τους, ασφαλώς και μας αφορούν). Η σημασία του κειμένου βρίσκεται στο ότι αποκαλύπτει ανάγλυφα την πάγια επαναστατική εξουσιαστική λογική της ωμής χρησιμοποίησης και παραπλάνησης των ανθρώπων για σκοπούς αλλότριους των διακηρυγμένων. Μια λογική που θα ανακαλύψουμε ιστορικά στους επαναστάτες όλων των αποχρώσεων: Σοσιαλιστών, Κομμουνιστών, Μηδενιστών, μέχρι και οπαδών του δόγματος του Αναρχισμού. Την εξαπάτηση κάθε είδους ανθρώπων, είτε απλών είτε άλλων φιλόδοξων εξουσιαστών. Οι τελευταίοι δεν μας ενδιαφέρουν επίσης. Μας ενδιαφέρουν όμως οι πρώτοι.

Είναι σαφές πως δεν κρίνουμε πλέον με τα μάτια των ανθρώπων εκείνης της εποχής, όπου η τυρρανία εκφραζόταν από τους βασιλιάδες, τους φεουδάρχες και τον Κλήρο. Κρίνουμε με βάση την εποχή που ζούμε, καθώς παρόμοιες επαναστατικές απόψεις, όχι απλώς έχουν επιβιώσει, αλλά αποτελούν τίτλο τιμής για πολλούς οπαδούς του βλακωδέστατου κι αντιανθρώπινου ιδεολογήματος «η Επανάσταση πρώτα και πάντα». Μετά από 200 και πλέον χρόνια επαναστατικής διαδικασίας, που οδήγησε στο θάνατο είτε άμεσα είτε έμμεσα δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων (περισσότερους από όσους καταγράφηκαν στις δύο Παγκόσμιες Ανθρωποσφαγές αθροιστικά) και την παρατήρηση του σύγχρονου τοπίου που έχει διαμορφωθεί, είναι σαφές πως η περίοδος της «αθωότητας» –αν υπήρξε ποτέ– έχει παρέλθει προ πολλού. Ευτυχώς πλήθος ανθρώπων δεν είναι πλέον τόσο «αφελείς», γεγονός που οδηγεί τέτοιους επαναστάτες σε καταστάσεις μισανθρωπίας. Αυτό εξηγεί (εν μέρει φυσικά, καθώς δεν είναι η μόνη παράμετρος) το μίσος για την κοινωνία, η οποία δεν φαίνεται να συμφωνεί με τις ασυναρτησίες και αοριστολογίες (τουλάχιστον) των απόψεών τους. Δεν έχουμε πρόβλημα «εμείς», πρόβλημα έχουν οι «άλλοι». Οι τόνοι αίματος έχουν εγγράψει στο DNA της ανθρωπότητας την βασική αρχή του συνόλου σχεδόν της ηγεσίας των επαναστατών των τριών τελευταίων αιώνων: Πως δεν έχει σημασία ποιος είσαι, τι πιστεύεις ή τι ονειρεύεσαι· εμείς θα βρούμε τρόπο να εντάξουμε όλη την διαφοροποιημένη ανθρώπινη ενέργεια στους σκοπούς μας, για τους οποίους –φυσικά– η ελευθερία και η δικαιοσύνη (ξέρουμε όντως τι στ’ αλήθεια σημαίνουν;) αποτελούν απλώς το δόλωμα. Κάποτε θα πρέπει να αναγνωριστεί η σημασία αυτού του γεγονότος στην γενίκευση του κυνισμού και του υλισμού που βλέπουμε σήμερα. Είναι ιδιαίτερης σημασίας η «τεχνογνωσία» που παρέχει το κείμενο στην πειρατεία των ανθρώπινων προθέσεων: Ότι ένας άνθρωπος προκειμένου να ελεγχθεί και στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί, θα πρέπει πρωτίστως να χάσει το ήθος και την αξιοπρέπειά του. Κάτι που βέβαια δεν βλέπουμε σήμερα να εφαρμόζεται μόνον ατομικά αλλά και σε επίπεδο ολόκληρων κοινωνιών. Η ενοχοποίηση, για παράδειγμα, ολόκληρης της κοινωνίας του ελλαδικού χώρου προκειμένου να αποδεχτεί τη νέα κατάσταση των μνημονίων πέρασε κατ’ αρχάς μέσα από τον εξευτελισμό. Έναν εξευτελισμό που τις βάσεις του βεβαίως είχαν δημιουργήσει προηγουμένως οι ίδιοι οι «τιμητές».

Και τελικά δεν μπορούμε να ελπίζουμε σήμερα στην εύρεση ενός μονοπατιού προς την κοινωνική ελευθερία, εάν δεν γίνει κατανοητό ένα θεμελιώδες γεγονός: Πως η σύγχρονη εξουσιαστική πραγματικότητα, όπως εκφράζεται από το πλαίσιο της λεγόμενης Νέας Τάξης, είναι ο θρίαμβος της Επανάστασης και όχι το αντίθετο. Αυτό, φυσικά, χρήζει λεπτομερέστερης επεξήγησης, οπότε θα επανέλθουμε. Προς το παρόν, τελειώνουμε με μία ακόμη αφιέρωση στους ανά τον κόσμο συνωμότες, μια ακόμη προτροπή του Mazzini προς τους Καρμπονάρους…

«Συναναστραφείτε, συναναστραφείτε. Όλα περιέχονται σ’ αυτήν την λέξη. Οι μυστικές κοινωνίες μπορούν να δώσουν μια ακαταμάχητη δύναμη σ’ αυτούς που θα τις ακολουθήσουν. Μη φοβηθείτε, εάν τις δείτε διαιρεμένες. Όσο περισσότερο διαιρεμένες είναι, τόσο το καλύτερο. Όλες προχωρούν προς τον ίδιο στόχο μέσα από διαφορετικούς δρόμους. Το μυστικό συχνά θα αποκαλύπτεται. Τόσο το καλύτερο. Το μυστικό είναι απαραίτητο για να προσφέρει ασφάλεια στα μέλη, αλλά κάποια διαφάνεια είναι αναγκαία, ώστε να προκαλεί το φόβο σ’ αυτούς που επιθυμούν να παραμένουν στάσιμοι. Όταν ένας μεγάλος αριθμός συνεργατών πάρουν τη διαταγή να διαδώσουν μια ιδέα προς τα έξω και να τη μετατρέψουν σε κοινή γνώμη, θα δείτε το παλιό οικοδόμημα τρυπημένο σ’ όλα τα μέρη του να πέφτει, σαν από θαύμα, στο όνομα της προόδου…».

Θ.

(1) Οι Καρμπονάροι αποτέλεσαν μυστικές εταιρίες επαναστατικού προσανατολισμού στην Ιταλία του 19ου αιώνα. Μέλη τους προέρχονταν από όλο το κοινωνικό φάσμα, μηδέ εξαιρουμένου του στρατού. Η κατεύθυνσή τους ήταν μάλλον φιλελεύθερη, δημοκρατική και πατριωτική, συνέβαλλαν δε στην ένωση των διάσπαρτων βασιλείων της Ιταλίας που κατέληξε στην ενοποιημένη Ιταλία το 1861. Στο εσωτερικό τους διατηρούσαν Μασωνικά τυπικά και τελετουργικά. Στο βιβλίο του Έρικ Χομπσμπάουμ, «Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848» αναφέρεται πως ήταν «προοδευτικές και χειραφετημένες ελίτ που έπρεπε να δράσουν στους κόλπους και προς όφελος μιας τεράστιας και αδρανούς μάζας αδαών και πλανημένων, οι οποίοι αναμφίβολα θα επιδοκίμαζαν την απελευθέρωση, όταν θα ερχόταν, αλλά κανείς δεν περίμενε να συμμετάσχουν ιδιαίτερα στην προετοιμασία της… Όλοι τους νοούσαν την επανάσταση ως ενιαία και αδιάσπαστη, ένα ενιαίο ευρωπαϊκό φαινόμενο μάλλον, παρά ένα άθροισμα εθνικών και τοπικών απελευθερωτικών κινημάτων. Όλοι τους έτειναν στην υιοθέτηση του ίδιου τύπου επαναστατικής οργάνωσης ή ακόμα και της ίδιας ακριβώς οργάνωσης: της μυστικής επαναστατικής αδελφότητας». Η λογική και ο τρόπος οργάνωσής τους επηρέασε αρκετές άλλες επαναστατικές ομάδες στην Ευρώπη, μεταξύ αυτών και της Φιλικής Εταιρείας.»

(2) Giuseppe Mazzini: Ιταλός επαναστάτης και πολιτικός (1805 – 1872). Οι ενέργειές του κατευθύνθηκαν προς την Ιταλική ενοποίηση και κατά του Παππικού καθεστώτος. Ήταν πρώιμος υποστηρικτής των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» που θα έπαιρναν σάρκα και οστά σχεδόν έναν αιώνα αργότερα.

Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 145, Ιανουάριος 2015

και στο anarchypress: https://anarchypress.wordpress.com/2016/07/28/%CE%B4%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CF%87%CE%AD%CF%82-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%84%CE%B5%CF%82/