Οι Ινδιάνοι Απάτσι υποδιαιρούνται σε έξι υπό-φυλές. Σε μια από αυτές, τους Be-don-ko-he, ανήκω.

Η φυλή μας κατοίκησε αυτή την περιοχή της ορεινής χώρας, που εκτείνεται δυτικά απ’ την ανατολική γραμμή της Αριζόνας και νότια από τις πηγές του ποταμού Gila.

Ανατολικά από εμάς, ζούσαν οι Chi-hen-ne (Ojo Caliente, δηλαδή καυτό μάτι στα ισπανικά, καυτές πηγές) Απάτσι. Η φυλή μας δεν είχε ποτέ κανένα πρόβλημα μαζί τους. Ο Victoria, ο αρχηγός τους, ήταν πάντοτε φίλος μου. Πάντοτε βοηθούσε τη φυλή μας, όταν του ζητούσαμε βοήθεια. Έχασε τη ζωή του υπερασπιζόμενος τα δικαιώματα του λαού του. Ήταν καλός άνθρωπος και γενναίος πολεμιστής. Ο γιος του Charlie τώρα ζει εδώ στον καταυλισμό, μαζί μας.

Στα βόρειά μας ζούσαν οι Απάτσι του Λευκού Βουνού. Δεν ήταν πάντα με τους καλύτερους όρους με τη φυλή μας, αν και σπάνια είχαμε πόλεμο μεταξύ μας. Ήξερα τον αρχηγό τους, τον Hash-ka-ai-la, προσωπικά και τον θεωρούσα καλό πολεμιστή. Η εμβέλειά τους έφτανε μέχρι κοντά στους Ινδιάνους Ναβάχο, που δεν προέρχονταν απ’ το ίδιο αίμα με τους Απάτσι. Κάναμε συμβούλια με όλες τις φυλές Απάτσι, αλλά ποτέ με τους Ναβάχο. Ωστόσο, κάναμε ανταλλαγή αγαθών μαζί τους και κάποιες φορές τους επισκεπτόμασταν.

Στα δυτικά της χώρας μας εκτείνονταν οι Chi-e-a-hen Απάτσι. Είχαν δύο αρχηγούς στον καιρό μου, τον Co-si-to και τον Co-da-hoo-yah. Ήταν φιλικοί, αλλά όχι απόλυτα με τη φυλή μας.

Νότια από εμάς ζούσαν οι Cho-kon-en (Chiricahua) Απάτσι, που ο αρχηγός τους τον παλιό καιρό ήταν ο Co-chise και αργότερα ο γιος του, ο Naiche. Αυτή η φυλή ήταν πάντα η πιο φιλική σε μας. Πηγαίναμε συχνά μαζί για κατασκήνωση και ιχνηλάτηση. Ο Naiche, που ήταν σύντροφός μου στις μάχες, τώρα είναι σύντροφός μου στη δουλειά.

Στα νότια και στα δυτικά μας ζούσαν οι Ned-ni Απάτσι. Ο αρχηγός τους ήταν ο Whoa, που οι μεξικάνοι αποκαλούσαν Capitan Whoa. Ήταν σταθεροί μας φίλοι. Η γη αυτής της φυλής εκτείνεται εν μέρει στο Παλιό Μεξικό και εν μέρει στην Αριζόνα.[1] Ο Whoa κι εγώ συχνά κατασκηνώναμε και πολεμούσαμε μαζί σαν αδέρφια. Οι εχθροί μου ήταν και εχθροί του, οι φίλοι μου φίλοι του. Τώρα είναι νεκρός, αλλά ο γιος του Asa διερμηνεύει αυτή την ιστορία για μένα.

Ακόμη οι τέσσερις φυλές (οι Bedonkohe, οι Chokonen, οι Chihenne και οι Nedni), που έγιναν γρήγορα φίλοι στις μέρες της ελευθερίας, συνδέθηκαν μαζί, καθώς αυξάνονταν σε αριθμό. Μόνο η καταστροφή όλου του λαού μας θα μπορούσε να διαλύσει τους δεσμούς της φιλίας μας.

Εξαφανιζόμαστε απ’ τη γη, ωστόσο δεν μπορώ να σκεφτώ ότι είμαστε άχρηστοι ή ότι ο Usen δε μπορούσε να μας έχει δημιουργήσει. Δημιούργησε όλες τις φυλές ανθρώπων και σίγουρα είχε έναν ενάρετο σκοπό, δημιουργώντας τον καθένα.

Για κάθε φυλή ανθρώπων που ο Usen δημιούργησε έφτιαξε επίσης ένα σπίτι. Στη γη που δημιούργησε για κάθε ιδιαίτερη φυλή τοποθέτησε ο,τιδήποτε θα ήταν καλύτερο για την ευημερία αυτής της φυλής.

Όταν ο Usen δημιούργησε τους Απάτσι, έφτιαξε ακόμη τα σπίτια τους στη Δύση. Τους πρόσφερε τόσα σιτηρά, φρούτα και παιγνίδι, όσο χρειάζονταν για να τραφούν. Για ν’ αποκαταστήσουν την υγεία τους, όταν τους χτυπούσε επιδημία, έφτιαχνε πολλά διαφορετικά βότανα, για να μεγαλώσουν. Τους δίδασκε που να βρουν αυτά τα βοτάνια και πώς να τα προετοιμάσουν για ιατρικούς σκοπούς. Τους έδωσε ένα ευχάριστο κλίμα και όλα όσα χρειάζονταν για ένδυση και καταφύγιο ήταν στο χέρι τους.

Έτσι ήταν στην αρχή: οι Απάτσι και τα σπίτια τους φτιάχτηκαν απ’ τον καθένα για τον άλλο απ’ τον ίδιο τον Usen. Όταν τους πήραν απ’ αυτά τα σπίτια, αρρώστησαν και πέθαναν. Πόσος καιρός[2] θα περάσει μέχρι να πούμε ότι δεν υπάρχουν Απάτσι;

 

Κεφάλαιο 4: Διασκεδάσεις της φυλής, τρόποι και έθιμα

Για να γιορτάσουμε κάθε σημαντικό γεγονός, δινόταν μια γιορτή και χορός. Άλλοτε ήταν μόνο για το δικό μας λαό, άλλοτε ήταν προσκεκλημένες κι οι γειτονικές φυλές. Αυτές οι γιορτές συνήθως διαρκούσαν περίπου τέσσερις μέρες. Την ημέρα κάναμε γιορτή, τη νύχτα χορεύαμε υπό τις συμβουλές του αρχηγού. Η μουσική για τον χορό μας καθοδηγούνταν απ’ το τραγούδι των πολεμιστών και συνοδευόταν απ’ το χτύπημα του esadadedne (δέρμα ελαφιού σε ένα στεφάνι βαρελιού). Δεν τραγουδιόντουσαν λόγια – μόνο ο τόνος. Όταν τέλειωνε η γιορτή κι ο χορός, κάναμε αγώνες με άλογα, με τα πόδια, πάλη, άλμα και κάθε είδους παιγνίδι (σαν τυχερά παιγνίδια).

Ανάμεσα σ’ αυτά τα παιγνίδια, το πιο σημαντικό ήταν το παιγνίδι της φυλής του Kah (πόδι). Παίζεται ως εξής: τέσσερα μοκασίνια τοποθετούνται σε απόσταση περίπου τεσσάρων ποδιών σε τρύπες μέσα στο έδαφος, σκαμμένες σε μια σειρά στη μια πλευρά του καταυλισμού και στην απέναντι πλευρά μια παρόμοια παράλληλη σειρά. Τη νύχτα ξεκινούσε μια φωτιά ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο σειρές των μοκασινιών κι οι παίχτες τοποθετούνταν στις πλευρές, ένας ή περισσότεροι σε κάθε πλευρά. Το σκορ το κρατούσαμε με ένα ματσάκι ξυλάκια, απ’ το οποίο κάθε πλευρά έπαιρνε ένα ξυλάκι για κάθε κερδισμένο πόντο. Πρώτα, η μια πλευρά παίρνει το κόκκαλο (ένα σύμβολο του λευκού βράχου που χρησιμοποιούσε ο αετός, για να σκοτώσει το ακατανόμαστο τέρας -όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο 1), βάζει κουβέρτες ανάμεσα στα μοκασίνια και τη φωτιά έτσι, ώστε η απέναντι ομάδα να μην μπορεί να δει τις κινήσεις τους και τότε ξεκινάνε να τραγουδάνε τους θρύλους της δημιουργίας. Η πλευρά που έχει το κόκκαλο αντιπροσωπεύει τη φτερωτή φυλή και η απέναντι πλευρά εκπροσωπεί τα τέρατα. Οι παίκτες που είναι τα πουλιά λένε όλα τα τραγούδια και, όσο τραγουδάνε, κρύβουν το κόκκαλο σε ένα απ’ τα μοκασίνια κι έπειτα πετούν κάτω τις κουβέρτες. Συνεχίζουν να τραγουδούν, αλλά μόλις οι κουβέρτες πέσουν, ο επιλεγμένος παίκτης απ’ την απέναντι ομάδα, οπλισμένος με ένα πολεμικό ρόπαλο, έρχεται στην πλευρά τους απ’ τη φωτιά του καταυλισμού και με το ρόπαλό του χτυπάει τα μοκασίνια που πιστεύει ότι έχουν κρυμμένο το κόκκαλο. Αν χτυπήσει το σωστό μοκασίνι, η πλευρά του παίρνει το κόκκαλο και με τη σειρά της εκπροσωπεί τα πουλιά, ενώ η απέναντι ομάδα πρέπει να κάνει ησυχία και να μαντέψει με τη σειρά της. Υπάρχουν μόνο τέσσερα παιγνίδια: τρία που χάνουν κι ένα που κερδίζει. Όταν όλα τα ξυλάκια βγουν απ’ το ματσάκι, η πλευρά που έχει το μεγαλύτερο αριθμό από ξυλάκια θεωρείται νικητής.

Αυτό το παιγνίδι σπάνια παίζεται, παρά μόνο ως τυχερό παιγνίδι, αλλά γι’ αυτό το σκοπό είναι και το πιο δημοφιλές, που είναι γνωστό στη φυλή. Συνήθως, το παιγνίδι κρατάει τέσσερις με πέντε ώρες. Δεν παίζεται ποτέ την ημέρα. Αφού τελειώσουν όλα τα παιγνίδια, οι επισκέπτες λένε, «είμαστε ικανοποιημένοι» και ο καταυλισμός διασκορπίζεται. Πάντοτε χαίρομαι, όταν ανακοινώνονται οι χοροί κι οι γιορτές. Το ίδιο κι οι άλλοι.

Η ζωή μας έχει επίσης και μια θρησκευτική πλευρά. Δεν έχουμε ναούς, ούτε θρησκευτικούς οργανισμούς, ούτε αργίες, ούτε διακοπές, αν και έχουμε πίστη. Κάποιες φορές ολόκληρη η φυλή συγκεντρώνεται, για να τραγουδήσει και να προσευχηθεί. Κάποιες φορές ένας μικρότερος αριθμός, ίσως δύο ή τρεις. Τα τραγούδια έχουν λίγα λόγια, αλλά δεν είναι τυπικά. Ο τραγουδιστής μπορεί κατά περίπτωση να βάλει όποιες λέξεις επιθυμεί, αντί για το συνηθισμένο τονικό ήχο. Κάποιες φορές προσευχόμαστε στη σιωπή, κάποιες άλλες καθένας προσεύχεται μόνος. Μερικές φορές, ένα ηλικιωμένο άτομο προσεύχεται για όλους μας. Άλλες πάλι κάποιος θα σηκώνεται και θα μας μιλάει για τα καθήκοντά[3] που έχουμε ο ένας για τον άλλον και για τον Usen. Οι υπηρεσίες μας είναι σύντομες.

Όταν μια αρρώστια ή επιδημία ξεσπάει, συγκεντρωνόμαστε και συζητάμε με τους αρχηγούς μας, για να εξακριβώσουμε τι κακό κάναμε και πώς ο Usen θα μπορούσε να ικανοποιηθεί. Κάποιες φορές η τιμωρία κρίνεται αναγκαία. Κάποιες φορές ο φταίχτης οφείλει να δεχθεί τις συνέπειες.

Αν ένας Απάτσι άφησε τους γέροντες γονείς του να υποφέρουν για φαγητό ή καταφύγιο, αν παραμέλησε ή κακοποίησε έναν άρρωστο, αν βεβήλωσε τη θρησκεία μας ή υπήρξε άπιστος, μπορεί να εξοριστεί απ’ τη φυλή.

Οι Απάτσι δεν έχουν φυλακές, όπως έχουν οι λευκοί. Αντί να στέλνουν τους κακοποιούς τους στη φυλακή, τους στέλνουν μακριά απ’ τη φυλή τους. Αυτά τα άπιστα, σκληρά, τεμπέλικα ή άνανδρα μέλη της φυλής αποκλείονται με τέτοιο τρόπο, που δεν μπορούν να ενωθούν με οποιαδήποτε άλλη φυλή. Ούτε έχουν οποιαδήποτε άλλη προστασία απ’ τους άγραφους νόμους της φυλής. Συχνά αυτοί οι εκτός νόμου Ινδιάνοι ενώνονται και διαπράττουν λεηλασίες σε βάρος της κανονικής φυλής. Ωστόσο, η ζωή ενός εκτός νόμου Ινδιάνου ήταν πολύ σκληρή και οι ομάδες τους δε γίνονται ποτέ πολύ μεγάλες. Εξάλλου, αυτές οι ομάδες συχνά προκαλούν την οργή της φυλής και εξασφαλίζουν τη δική τους καταστροφή.

Όταν ήμουν περίπου οκτώ ή δέκα ετών, ξεκίνησα να ακολουθώ στο κυνήγι και για μένα αυτό δεν ήταν ποτέ μια δουλειά.

Έξω στις πεδιάδες, που διέτρεχαν το τοπίο μέχρι τα ορεινά μας σπίτια, περιπλανώμενες αγέλες από ελάφια, αντιλόπες, άλκες και βουβάλια επρόκειτο να σφαχτούν, όταν τα χρειαζόμασταν.

Συνήθως, κυνηγούσαμε βούβαλους έφιπποι, σκοτώνοντάς τους με βέλη και λόγχες. Το δέρμα τους ήταν κατάλληλο για τίπις και στρωσίδια, η σάρκα τους για τροφή.

Απαιτούσε μεγαλύτερη επιδεξιότητα, για να κρεμάσουν το ελάφι, παρά οποιοδήποτε άλλο ζώο. Ποτέ δεν προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε ένα ελάφι, παρά μόνο απέναντι στον άνεμο. Συχνά θα ξοδεύαμε ώρες στο να κλέψουμε ένα ελάφι που βόσκει. Αν ήταν στ’ ανοιχτά, θα σερνόμασταν επί μακρόν στο έδαφος, κρατώντας αγριόχορτα ή χαμόκλαδα μπροστά μας έτσι, που η προσέγγισή μας δε θα γινόταν αντιληπτή. Συχνά θα μπορούσαμε να σκοτώσουμε μερικά έξω απ’ την αγέλη, πριν τα άλλα προλάβουν να διαφύγουν. Το κρέας τους στεγνώνεται και συσκευάζεται σε δοχεία και διατηρείται σ’ αυτή την κατάσταση για πολλούς μήνες. Το τομάρι του ελαφιού ποτιζόταν με νερό και στάχτη και έβγαινε το τρίχωμα και τότε η διαδικασία του γδαρσίματος συνεχιζόταν μέχρι το δέρμα του ελαφιού να γίνει απαλό και εύκαμπτο. Ίσως κανένα άλλο ζώο δεν είναι τόσο πολύτιμο για μας, όσο το ελάφι.

Στα δάση και στις ρεματιές βρίσκονταν πολλές άγριες γαλοπούλες. Αυτές κινούνται στις πεδιάδες, οπότε τις ακολουθούμε αργά μέχρι σχεδόν να κουραστούν. Όταν αρχίζουν να πέφτουν και να κρύβονται, τότε ιππεύουμε προς το μέρος τους και κινούμενοι απ’ την πλευρά των αλόγων μας, τις πιάνουμε. Αν κάποια αρχίζει να πετάει, ιππεύουμε αμέσως κάτω απ’ αυτήν και τη σκοτώνουμε με ένα κοντό ξύλο ή με ένα ρόπαλο για το κυνήγι. Μ’ αυτό τον τρόπο, θα μπορούσαμε συνήθως να μαζέψουμε όσες γαλοπούλες μπορούσαμε να μεταφέρουμε σπίτι με τα άλογα.

Υπήρχαν πολλοί λαγοί στην έκτασή μας και τους κυνηγούσαμε έφιπποι. Τα άλογά μας ήταν εκπαιδευμένα να ακολουθούν το λαγό με πλήρη ταχύτητα και όταν τους προσέγγιζαν, θα ταλαντευόμασταν απ’ τη μια πλευρά του αλόγου και θα χτυπούσαμε το λαγό με το κυνηγετικό μας ρόπαλο. Αν ήταν πολύ μακριά, θα μπορούσαμε να ρίξουμε το ξύλο και να τον σκοτώσουμε. Αυτό ήταν εξαιρετικό άθλημα, όταν ήμασταν αγόρια, αλλά ως πολεμιστές σπάνια κυνηγούσαμε σε μικρά παιγνίδια.

Υπήρχαν πολλά ψάρια στις ρεματιές, αλλά καθώς δεν τα τρώγαμε, δεν προσπαθούσαμε να τα πιάσουμε ή να τα σκοτώσουμε. Τα μικρά αγόρια μερικές φορές τους πετούσαν πέτρες ή τους έριχναν για εξάσκηση με τα βέλη και τα τόξα τους. Ο Usen δεν προόριζε τα φίδια, τους βατράχους ή τα ψάρια για φαγητό. Ποτέ δεν τα έτρωγα.

Υπήρχαν πολλοί αετοί στα βουνά. Αυτούς τους κυνηγούσαμε για τα φτερά τους. Απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα για να κινηθείς κρυφά από έναν αετό, επειδή έχουν κοφτερά μάτια, είναι σοφοί και ποτέ δε σταματούσαν σε κανένα μέρος, όπου δεν μπορούσαν να έχουν καλή θέα του περιβάλλοντα χώρου.

Έχω σκοτώσει πολλές αρκούδες με δόρυ, αλλά ποτέ δεν τραυματίστηκα σε πάλη μαζί τους. Έχω σκοτώσει αρκετά ορεινά λιοντάρια με βέλη και ένα με δόρυ. Και τα δύο, οι αρκούδες και τα ορεινά λιοντάρια, είναι καλά για φαγητό και πολύτιμα για το δέρμα τους. Όταν τα σκοτώνουμε, τα μεταφέρουμε στο σπίτι με τα άλογά μας. Συχνά φτιάχνουμε φαρέτρες για τα βέλη μας απ’ το δέρμα των ορεινών λιονταριών. Αυτές ήταν πολύ ωραίες και ανθεκτικές.

Στη διάρκεια της ενηλικίωσής μου, δεν είχαμε δει κανέναν ιεραπόστολο ή ιερέα. Δεν είχαμε δει λευκό άνθρωπο. Έτσι, ζούσαν ήσυχοι οι Be-don-ko-hen Απάτσι.

 

Λίγα λόγια για την μετάφραση

Όλες οι υποσημειώσεις είναι του Barrett. Οπότε, ενέχουν την πλευρά των κατακτητών, που θέλουν να εξομαλύνουν και να καθιερώσουν το πολιτικά ορθό, «διορθώνοντας» τα λεγόμενα του Geronimo. Ωστόσο, αφέθηκαν στη μετάφραση, επειδή δίνουν και πρόσθετες πληροφορίες για κάποια έθιμα. Το βιβλίο απ’ το οποίο προέρχονται αυτά τα κεφάλαια αξίζει να μεταφραστεί ολόκληρο και ίσως κάποτε έχουμε τη δυνατότητα να το πράξουμε είτε εμείς είτε κάποιος άλλος που θα εκτιμήσει τον πλούτο του.

Οι ιστορίες των Απάτσι συμπυκνώνουν όλη την ουσία μιας άλλης καθημερινότητας, που έχει απαλειφθεί απ’ τη σκληρότητα του πολιτισμού. Τα εδάφη που περιγράφουν δεν μοιάζουν σε τίποτε με τη γη τους. Τα πλάσματα κι η δράση που περιγράφουν θα τα ζήλευαν κι οι πιο καλοπληρωμένοι σεναριογράφοι και συγγραφείς της εποχής μας. Τα παιγνίδια τους μας ξυπνούν τη διάθεση για ζωή. Ο χρόνος των ρημάτων που χρησιμοποιεί ο Geronimo είναι ήδη παρελθοντικός, καθώς αφηγείται την ιστορία του, περιορισμένος σε καταυλισμό που του παραχώρησαν οι λευκοί. Η ανάγκη που έχουμε σήμερα να στραφούμε στους παλιούς μύθους με νέα μορφή αναδεικνύει την εκ βάθρων ανάγκη για ένα διαφορετικό μέλλον, διαφεύγοντας απ’ το ζοφερό μας παρόν. Όσο κι αν οι καιροί περνούν και τα χρόνια μεταμορφώνονται σε κλέφτες ονείρων, θα υπάρχει πάντα ο λόγος των ελεύθερων φυλών, που έμειναν –μέχρι την έλευση του λευκού κατακτητή- ανέγγιχτες από τον χρόνο, διότι γι’ αυτούς η ζωή ήταν σε όλη της την έκφραση βίωμα καθαρής ύπαρξης.

 

σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση

 

[1]    Οι συνοριακές γραμμές, που εδραιώθηκαν σε διαφορετικές εποχές μεταξύ του Μεξικό και των Ηνωμένων Πολιτειών, δε συμμορφώνονται με τις συνοριακές γραμμές των φυλών Απάτσι, βεβαίως, κι οι Ινδιάνοι σύντομα διέβλεψαν και κέρδισαν τα πλεονεκτήματα των διεθνών ζητημάτων, που προέκυψαν από τα συγκρουόμενα συμφέροντα των δύο κυβερνήσεων.

[2]    Οι Ινδιάνοι Απάτσι που οδηγήθηκαν ως αιχμάλωτοι πολέμου μειώθηκαν πολύ σε αριθμό. Δε φαίνεται να υπάρχει καμιά ιδιαίτερη αιτία, αλλά σε καμιά περίπτωση ο αριθμός τους δε μειώθηκε.

[3] Οι Απάτσι δεν αναγνωρίζουν καθήκοντα απέναντι σε όποιον είναι έξω απ’ τη φυλή τους. Δε θεωρείται αμάρτημα να σκοτώνουν εχθρούς ή να τους ληστεύουν. Ωστόσο, αν αποδεχτούν οποιαδήποτε εύνοια από ξένο ή του επιτρέψουν να μοιραστεί οποιαδήποτε άνεση μαζί τους με κάθε τρόπο, γίνεται (με υιοθεσία) σχετικός με τη φυλή και πρέπει να αναγνωρίσουν το καθήκον τους απέναντί του.

Από την αναρχική εφημερίδα ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 144, Δεκέμβριος 2014